Truy xuất nguồn gốc tôm Việt Nam: Giải pháp nâng cao chất lượng

Trong bối cảnh ngành thủy sản Việt Nam ngày càng phát triển, truy xuất nguồn gốc tôm trở thành một yếu tố then chốt để đảm bảo tính minh bạch và chất lượng sản phẩm. Bài viết này sẽ cung cấp một cái nhìn tổng quan về quy trình truy xuất nguồn gốc tôm Việt Nam, từ việc thu thập dữ liệu tại các trang trại, quá trình xử lý và đóng gói, đến việc kiểm tra và dán mã QR trên sản phẩm. Với sự hỗ trợ của công nghệ hiện đại, hệ thống truy xuất nguồn gốc không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng mà còn nâng cao uy tín cho ngành tôm Việt Nam trên thị trường quốc tế.

1. Truy xuất nguồn gốc tôm Việt Nam là gì?

Truy xuất nguồn gốc tôm là quá trình theo dõi và ghi chép toàn bộ thông tin về chuỗi cung ứng tôm, từ khâu nuôi trồng, thu hoạch, chế biến đến khi sản phẩm đến tay người tiêu dùng. Việc này không chỉ giúp đảm bảo tính minh bạch trong quá trình sản xuất, mà còn giúp tôm Việt Nam tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế, đảm bảo an toàn thực phẩm và môi trường.

Trong những năm gần đây, ngành tôm Việt Nam đã nỗ lực áp dụng các công nghệ và tiêu chuẩn quốc tế như VietGAP, ASC (Aquaculture Stewardship Council) và BAP (Best Aquaculture Practices) để đáp ứng yêu cầu khắt khe từ các thị trường khó tính như Mỹ và EU. Các hệ thống truy xuất nguồn gốc giúp tăng cường niềm tin của người tiêu dùng và nâng cao giá trị thương hiệu cho tôm Việt Nam.

2. Tầm quan trọng của truy xuất nguồn gốc tôm

Việc truy xuất nguồn gốc tôm không chỉ mang lại lợi ích cho doanh nghiệp xuất khẩu mà còn đáp ứng yêu cầu của các cơ quan quản lý và người tiêu dùng quốc tế:

Đối với doanh nghiệp: Giúp đảm bảo tính minh bạch, tạo sự tin tưởng từ đối tác quốc tế, tránh tình trạng gian lận trong chuỗi cung ứng, đồng thời giúp doanh nghiệp kiểm soát chất lượng sản phẩm từ khâu nuôi trồng đến chế biến.

Đối với người tiêu dùng: Người tiêu dùng ngày càng quan tâm đến xuất xứ sản phẩm mà họ sử dụng. Hệ thống truy xuất nguồn gốc giúp họ biết được thông tin cụ thể về quá trình nuôi trồng, các tiêu chuẩn an toàn mà sản phẩm đã tuân thủ, từ đó yên tâm sử dụng.

Đối với nhà quản lý: Truy xuất nguồn gốc giúp các cơ quan kiểm soát chất lượng và an toàn thực phẩm theo dõi, kiểm tra và xác nhận tính hợp pháp của sản phẩm. Điều này rất quan trọng trong việc phòng chống việc khai thác và buôn bán thủy sản trái phép, không báo cáo và không được quản lý (IUU).

3. Các công nghệ truy xuất nguồn gốc tôm

Để đáp ứng yêu cầu truy xuất nguồn gốc, nhiều doanh nghiệp và nhà sản xuất tôm tại Việt Nam đã áp dụng các công nghệ hiện đại, bao gồm:

• Mã số mã vạch và QR code: Đây là phương pháp phổ biến và dễ sử dụng. Các nhà sản xuất có thể in mã vạch hoặc QR code lên bao bì sản phẩm. Người tiêu dùng chỉ cần quét mã này để nhận thông tin chi tiết về nguồn gốc sản phẩm​.
• Hệ thống blockchain: Công nghệ blockchain cho phép lưu trữ và bảo mật thông tin về chuỗi cung ứng tôm một cách an toàn và minh bạch. Mỗi bước trong chuỗi cung ứng, từ nuôi trồng, thu hoạch đến vận chuyển và phân phối, đều được ghi nhận và không thể thay đổi, giúp tăng độ tin cậy và giảm thiểu rủi ro gian lận​.
• IoT (Internet of Things): Các thiết bị IoT như cảm biến nhiệt độ, độ ẩm được sử dụng trong quá trình nuôi tôm, giúp theo dõi điều kiện môi trường và chất lượng sản phẩm theo thời gian thực. Những dữ liệu này có thể được tích hợp vào hệ thống truy xuất nguồn gốc để cung cấp thông tin chi tiết về quá trình sản xuất.

4. Quy trình hoạt động của hệ thống truy xuất nguồn gốc tôm

Hệ thống truy xuất nguồn gốc tôm vận hành theo quy trình tuần tự, nhằm đảm bảo ghi nhận toàn bộ thông tin về chuỗi cung ứng từ giai đoạn nuôi trồng đến tay người tiêu dùng. Quy trình này bao gồm các bước chính như sau:

Thu thập dữ liệu tại trang trại nuôi tôm

Dữ liệu về tôm từ các trang trại được thu thập ngay từ giai đoạn đầu. Các thông tin chính bao gồm:

• Nguồn giống tôm: Thông tin về giống tôm (giống bố mẹ, nguồn gốc), ngày thả nuôi, và số lượng thả.
• Môi trường nuôi: Điều kiện nước, nhiệt độ, độ pH, độ mặn, và chất lượng nước.
• Thức ăn và quản lý dịch bệnh: Loại thức ăn, thuốc phòng bệnh, và tần suất sử dụng. Những dữ liệu này thường được thu thập bằng cách thủ công hoặc sử dụng công nghệ IoT (Internet of Things) để ghi nhận tự động và liên tục.

Xử lý và lưu trữ dữ liệu

Dữ liệu được ghi nhận từ trang trại sau đó được chuyển về hệ thống quản lý trung tâm. Các thông tin này được lưu trữ và xử lý để đảm bảo tính minh bạch, bao gồm:

• Lưu trữ theo lô: Tôm được chia thành các lô hàng riêng biệt để theo dõi chính xác nguồn gốc và quy trình xử lý.
• Xử lý và kiểm tra chất lượng: Hệ thống sẽ tự động kiểm tra dữ liệu, loại bỏ những lô hàng không đạt chuẩn hoặc có vấn đề về chất lượng.

Ghi nhận thông tin trong quá trình thu hoạch và chế biến

Khi tôm được thu hoạch, tất cả thông tin về thời gian thu hoạch, phương pháp vận chuyển, và quá trình chế biến (nếu có) đều được ghi lại. Các dữ liệu thu thập ở giai đoạn này gồm:

• Thời gian và phương pháp thu hoạch: Ghi nhận ngày thu hoạch, cách thức thu hoạch và vận chuyển.
• Thông tin về quá trình chế biến: Nếu tôm được chế biến, hệ thống sẽ ghi nhận thông tin về nhà máy, công nghệ chế biến, và điều kiện an toàn thực phẩm trong quá trình này.

Dán mã QR và kiểm tra chất lượng sản phẩm

Sau khi tôm được đóng gói, mã QR hoặc mã vạch sẽ được dán lên sản phẩm. Mã này liên kết với cơ sở dữ liệu trung tâm, nơi chứa tất cả thông tin từ lúc nuôi đến khi đóng gói. Trước khi đưa ra thị trường, các sản phẩm tôm phải trải qua quy trình kiểm tra chất lượng nhằm đảm bảo tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế và quốc gia.

Phân phối và tiêu thụ

Trong quá trình vận chuyển, hệ thống tiếp tục ghi nhận các thông tin về nhiệt độ, điều kiện bảo quản, và thời gian vận chuyển để đảm bảo tôm luôn giữ được chất lượng tốt nhất. Khi sản phẩm đến tay người tiêu dùng, họ có thể sử dụng ứng dụng di động để quét mã QR hoặc mã vạch trên bao bì, giúp truy xuất toàn bộ thông tin về nguồn gốc và quy trình sản xuất của sản phẩm.

Hiển thị thông tin tới người tiêu dùng

Người tiêu dùng chỉ cần quét mã QR hoặc mã vạch trên bao bì sản phẩm để truy cập thông tin chi tiết về:

• Nguồn gốc của tôm
• Quy trình nuôi trồng và chế biến
• Tiêu chuẩn an toàn thực phẩm
• Các chứng nhận chất lượng và tiêu chuẩn bền vững (ASC, VietGAP, BAP, …)

5. Thực trạng triển khai truy xuất nguồn gốc tôm tại Việt Nam

Mặc dù Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu trong việc áp dụng hệ thống truy xuất nguồn gốc cho ngành tôm, vẫn còn nhiều thách thức cần phải đối mặt:

• Quy mô nuôi tôm nhỏ lẻ: Đa phần nông dân nuôi tôm tại Việt Nam có quy mô nhỏ, thiếu hệ thống quản lý và công nghệ số hóa, gây khó khăn trong việc theo dõi và ghi chép thông tin một cách hệ thống.
• Chi phí cao: Việc đầu tư vào các hệ thống truy xuất nguồn gốc đòi hỏi chi phí ban đầu cao, bao gồm cả việc mua sắm trang thiết bị, xây dựng hệ thống phần mềm và đào tạo nhân viên. Điều này là trở ngại lớn đối với các hộ nông dân và doanh nghiệp nhỏ​.
• Thiếu liên kết chuỗi: Quy trình truy xuất nguồn gốc đòi hỏi sự hợp tác giữa nhiều bên trong chuỗi cung ứng, từ người nuôi, nhà chế biến đến nhà phân phối. Tuy nhiên, tại Việt Nam, sự kết nối giữa các bên vẫn còn lỏng lẻo, làm giảm hiệu quả của hệ thống​.

6. Giải pháp nâng cao hiệu quả truy xuất nguồn gốc tôm Việt Nam

Để cải thiện hệ thống truy xuất nguồn gốc tôm, các giải pháp sau đang được đề xuất và triển khai:

Ứng dụng công nghệ số hóa: Chính phủ và các tổ chức quốc tế đang khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào hệ thống quản lý tự động và phần mềm truy xuất nguồn gốc. Các ứng dụng này giúp lưu trữ thông tin về quy trình sản xuất, từ đó tăng cường tính minh bạch và chính xác.

Hợp tác quốc tế: Các doanh nghiệp Việt Nam như Tập đoàn Việt – Úc đã hợp tác với các đối tác nước ngoài để phát triển mô hình nuôi tôm siêu thâm canh trong nhà kính và các hệ thống xử lý nước tiên tiến. Điều này không chỉ nâng cao chất lượng tôm mà còn giúp tăng khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Tăng cường đào tạo: Việc đào tạo nhân lực có kiến thức về truy xuất nguồn gốc và công nghệ số hóa là yếu tố quan trọng giúp nâng cao chất lượng và hiệu quả của hệ thống này. Các lớp tập huấn và chương trình hỗ trợ từ các tổ chức phi chính phủ và cơ quan quản lý nhà nước đã giúp nhiều hộ nông dân tiếp cận với công nghệ mới​.

Với sự phát triển của công nghệ và yêu cầu ngày càng cao từ thị trường quốc tế, truy xuất nguồn gốc tôm sẽ tiếp tục là yếu tố quan trọng quyết định sự thành công của ngành thủy sản Việt Nam. Các doanh nghiệp và hộ nuôi tôm sẽ cần đầu tư vào hệ thống quản lý hiện đại và cải thiện quy trình sản xuất để đảm bảo rằng tôm Việt Nam luôn đạt chuẩn quốc tế, từ đó duy trì và mở rộng thị trường xuất khẩu.

Việc triển khai hệ thống truy xuất nguồn gốc không chỉ giúp gia tăng giá trị cho sản phẩm tôm Việt Nam mà còn giúp bảo vệ người tiêu dùng và môi trường. Các giải pháp công nghệ cao như blockchain, mã QR và IoT đang và sẽ tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong việc cải thiện hiệu quả của hệ thống này.

Truy xuất nguồn gốc tôm Việt Nam là xu hướng tất yếu để đảm bảo tính minh bạch và an toàn thực phẩm trong bối cảnh ngành thủy sản toàn cầu ngày càng khắt khe. Dù gặp nhiều thách thức, các doanh nghiệp và nông dân Việt Nam đang dần tiếp cận với các công nghệ tiên tiến, mở ra cơ hội lớn cho ngành tôm trên thị trường quốc tế.